านเป็นผู้ที่นำวิธีคิดใหม่ ๆ มาให้พวกเรา นำภาพปั้นภาพเขียนที่เราไม่เคยเห็น หรือเคยเห็นแต่ไม่สนใจและไม่เข้าใจ มาเป็นสื่อการสอน

ท่านนำเรื่องชวนคิด คำที่ชวนชม มาสอนพวกเรา ตลอดชีวิตท่าน บวชเรียน ค้นคว้าหาวิธีใหม่ ๆ มาเปิดหูเปิดตาชาวเรา นับแต่มีประเทศนี้มานั้น ท่านพลิกแผ่นดิน พลิกความคิดอย่างไม่มีผู้ใดทำมาก่อน โดยเฉพาะการใช้คำให้เข้าใจง่าย “ภาษาคน-ภาษาธรรม”

สิ่งที่ท่านปรุงให้เราว่าใหม่ ๆ นั้น อาจจะเก่าที่อื่นก็ได้ เพราะพุทธธรรมความจริงไม่มีเก่าหรือใหม่ แต่ท่านคั้นหรือเคี่ยวให้เราด้วยคำง่าย ๆ ท่านให้เราไว้เตือนตัวเอง หลายครั้งเราหยิบคำท่านมาเยียวยายามทุกข์ ทันบ้างไม่ทันบ้างก็ตามที

ท่านเป็นครู เราจะทำอะไรให้ท่านได้บ้าง

ทำอย่างที่เราถนัด ผมวาดรูปกับเขียนเรื่องพอได้ น่าจะช่วยให้การเรียนง่ายขึ้น

ถ้าท่านสอนเราให้เห็นกระแสทุกข์ไหลเชี่ยวที่เราจะต้องข้าม ท่านบอกด้วยว่าคนอื่น ๆ ที่ข้ามพ้นอันตรายไปถึงฝั่งโน้น เขาทำเรืออย่างไรและพายพาตัวเองไปได้อย่างไร

เราล่ะ ผมถามตัวเองว่า จะทำเรือง่าย ๆ ขึ้นมาบ้างได้มั้ย

เรือเพื่อท่าน เพื่อตัวเอง ที่อาจให้คนอื่น ๆ ได้ใช้ด้วย

ถ้าผมจะวาดรูป วาดภาพท่าน เพื่อให้คนนึกถึงท่าน แล้วอยากศึกษาจากท่าน วาดภาพเหมือนของท่านนั้นง่าย ควรวาดความคิดท่าน

จะวาดได้ ต้องอ่านมาก ยากที่จะอ่าน ธรรมะมีรสขมช่วงแรก ที่จริงคืออ่านเรื่องของตัวเอง เรื่องของมนุษย์ ชีวิตหนึ่งนี้เราอยากเข้าใจตัวเองมั้ย แบกบาปหาบกรรม อยากวางมั้ย

รู้สึกท้อหรือท้าทาย

ใครทำได้แค่ไหนก็แค่นั้นเราไม่ว่ากัน ผมอยากทำ น่าจะถึงเวลาได้แล้ว

ถ้าจะทำ ก็ต้องเตรียมหลายอย่าง ต้องค่อย ๆ ถอนตัวจากชีวิตซ้ำ ๆ ที่เคยชิน จริงจังมากขึ้น ได้มั้ย

สร้างเรื่องและวาดรูปเป็นชุดขึ้นมา ก็จะต้องวาดอย่างธรรมดาก่อน อาจเริ่มจากภาพท่าน วาดสวนโมกข์สิ่งแวดล้อมของท่าน อย่างที่ตาเห็น แล้วค่อย ๆ ขยับไปวาดสิ่งที่ใจเห็น

อ่านไป วาดไป

สำหรับนักวาด ก็อยากวาดจนสิ่งแวดล้อมนั้นเป็นบรรยากาศอวลอยู่รอบตัวเรา เหมือนเราอยู่ในสวนโมกข์ด้วยตัวเองฉะนั้น

วาดภาพจากอดีต ท่านเป็นเด็ก ยังไม่เห็นเสน่ห์ของหนังสือ สนใจแต่นก ปลา วัว ฯลฯ ตามที่ท่านเล่ามา จนแรกบวช ตามเรียนบนเส้นทางของคนรุ่นก่อน เข้ากรุง แล้วแยกมาหาทางตัวเอง ภาพสวนโมกข์เก่าอยู่กับธรรมชาติเปลี่ยวก่อนมาสวนโมกข์ใหม่ มีรูปปั้น โรงภาพ ลานหินโค้ง หาทางให้เกิดบรรยากาศชวนคิด มีผู้คนมาเรียนและมาลองท่าน

เฉพาะคนมาลองท่านนั้น ตามเก็บมาเป็นตัวอย่างก็สนุกเป็นเรื่อง อาจหลายเล่ม วาดภาพประกอบเข้า ก็จะประมาณนิทานเซ็นที่ท่านเพียรหามาสอนเรา

ใครเล่าจะสนใจทำตรงนี้ ใครมีเวลาตามหาผู้คนที่โดนหรือมีบทเรียนจากท่าน

สิ่งที่ท่านทำ สำหรับคนหนึ่ง อาจต่างจากคนหนึ่ง

เรามักจะเล่าประสบการณ์ส่วนตนเหล่านี้ สู่กันฟังสนุก ๆ เท่านั้น

ผมถนัดวาด หากจำลองภาพสวนโมกข์เก่า เส้นทางการบวชเรียนช่วงแรกของท่านได้ บทเรียนวัยต้นคือความช่างสังเกตธรรมชาติ อย่างที่ท่านเล่าไว้เมื่อวัยสนธยา สามารถทำเป็นชุดได้อย่างสวยงาม

ผมทำได้แน่ แต่ผมอยากวาดเลยไปในความคิดท่าน

เป็นทำนองภาพสั้น ๆ อย่างชุดจับวัว

ถอดคำสอนของท่านมาเป็นภาพชุด จากคำเปรียบชีวิตซึ่งท่านยกมาเทียบให้เราเห็น เป็นตัวอย่างแทรกอยู่ทุกช่วงที่ท่านสอน

คนอ่านจะสนุกกับการตีความ เป็นหนังสือชุดใหญ่ให้เรียนกันได้อย่างมหาศาล และเมื่อเริ่มอย่างนี้ได้แล้ว ก็จะมีคนตีความออกไปให้เข้ม กว้างขวางลึกซึ้งในอนาคต

ประเทศนี้จะมีหนังสือดี ๆ ไม่เป็นรองชาติใด

เอาแค่มะพร้าวนาฬิเกร์ กลางทะเลขี้ผึ้งนั้น สร้างเรื่องและภาพไม่ให้ซ้ำกันได้หลากหลายเล่ม

นั่นเป็นเพลงกล่อมเด็กเก่า เราจะสร้างเพื่อกล่อมเด็กใหม่อย่างไร

สร้างเป็นเพลง หรือเป็นภาพ

นอกจากภาพชุด ก็มีภาพเดียว

ภาพปั้น อย่างกวางสี่ตัวหัวเดียว

คนถนัดปั้น จะลองปั้นภาพชวนคิด จากความคิดท่านได้บ้างมั้ย

ในสถาบันการศึกษา จะนำวิธีสร้างเรื่อง หรือสร้างรูป เข้าไปลองใช้ก็จะเกิดความสนใจในวงกว้าง

ผู้นำชาติ นักการเมือง อาจมีวิธีชี้นำให้เกิดการเคลื่อนไหวทางธรรมยิ่งกว่าการเอ่ยท่าน หรืออ้างคำท่านประดับฝีปากให้ฟังดี โดยลงทุนเพื่อกิจกรรมเหล่านี้ ไม่คิดเร็วเห็นเร็วแต่เพียงอะไรที่ทำเงิน ร่ำรวยเป็นทางรอด

วัดที่คนศรัทธามีรายได้จนหมดเรื่องก่อสร้าง จะมีทางทำกิจกรรมความคิดอย่างไร

ทำอย่างไรจึงจะช่วยพระที่เก่งหาทรัพย์ มาร่วมคิดสร้างเรื่องและรูปอย่างที่พูด ๆ มานี้ ท่านไม่รู้ว่าเงินไม่ใช่สิ่งชำระหนี้ หนี้เป็นเงาของความทุกข์ที่ท่านควรนำไถ่

ใครมีแค่ไหนก็ทำแค่นั้น เราไม่ว่ากัน เราเองต่างหากจะทำอย่างไร

รูปปั้นรูปเดียวอาจช่วยคนได้มาก หรือภาพเขียนภาพเดียว อย่างปฏิจจสมุปบาท ช่วยได้หลายชั้น

ผมจะช่วยทำอะไรได้บ้าง ช่วยตัวเองด้วย อยากวาด ๆ ไปก่อน

วาดไป อ่านไป คิดไป ภาพจะค่อย ๆ ก่อรูป วาดไปจนกว่าจะคั้นหรือเคี่ยวอย่างถึงรส มีคุณภาพได้เอง

อาจเร็ว อาจช้า อาจต้องเสียสีหรืออุปกรณ์มหาศาล ผมอยากวาดสีน้ำมัน อยากมีผ้าใบขึงเรียงนับร้อย ๆ มีสีเป็นถัง ๆ แต่ดินสอด้ามเดียว พู่กันหนึ่งด้าม ก็ทำให้เป็นงานศิลปะได้ ไม่จำต้องรออุปกรณ์พร้อม

ท่านว่าให้ ทำไป เหมือนหนึ่งไม่ทำอะไร ทำเสร็จทุกวัน

ไม่มีทำเสร็จหรือไม่เสร็จ

ลองวาดไปก่อน แม้จะเป็นภาพเหมือน ๆ แล้วหาทางให้เหลือน้อย

ง่าย ๆ ไม่กี่เส้น ไม่กี่สี ถ้าใจน้อมนึกถึงสิ่งที่ท่านชี้แนะ เราจะวาดเรือลำเพรียวฝ่าคลื่นเชี่ยวไปถึงฝั่งโน้นได้ ไม่อาจขี่ซุงทั้งท่อนข้าม

นำภาษาคนภาษาธรรมมาสลักให้ภาพเหลือเพียงเรียบง่าย ภาพที่คลี่คลายตัวเองไปตามลำดับ จากรูปไปหาไม่มีรูปนี้ จะมีคุณค่าทุกขั้นตอน ก็จะมีความหมายอะไรสำหรับเรา คนทำงานที่จะผ่านพ้น ข้ามไปฝากโน้นแล้ว เป็นเพียงทำเรือเพื่อพายเทียวสุดท้าย อาจไม่มีแรงเหลือพอ เพียงเป็นความฝันแสนงามก่อนตาย

เราแต่ละคนมีวิธีข้ามต่าง ๆ กัน บางคนอาจใช้วิธีทิ้งร่างไว้ฝั่งนี้ มีแต่ใจข้าม หรือไม่มีใครต้องข้ามเลยก็ได้

อยากเตือนตัวเองว่า ก่อนเวลาจะหมด แรงยังพอมี ไม่อาจรอใคร ควรคั้นประสบการณ์ให้เป็นของขวัญ วาดจนภาพเป็นเรือ หรือเรียงคำรวมเป็นเล่ม เปิดอ่านเหมือนกางใบ ให้ลึกเข้าไปถึงรสความได้ละก็ ตัวเองข้ามไม่ได้ ก็สร้างเรือให้คนอื่นใช้ข้าม